De Westlander en zijn moNUment: Rondom de Haven van Naaldwijk

door Piet van der Valk

De haven van Naaldwijk heeft tot ca 1925 altijd een heel duidelijk doel gediend. Het was in de huidige terminologie het logistieke centrum met betrekking tot vrachtvervoer voor Naaldwijk. Op de kaart van Kruikius 1712 is te zien hoe men via ‘t Nieuwe Water verbinding had naar de huidige Stokdijkkade en van daar naar de Dijkweg. Men voer langs het Huis van Fredrik Hendrik, dan over de Strijp naar de Kromme Zweth. Vandaar kon men alle richtingen binnen Nederland kiezen. De scheepvaart in het Westland was tot de komst van de stoomtram in 1883 het enige grotere systeem van transport. Een duiding van de diverse activiteiten die toen rond de haven plaatsvonden rond 1900 is van belang. Zo werd juni 1890 voor het eerst veiling gehouden in café Torenburg aan het Wilhelminaplein. Eigenaar Houniet maakte op de bovenverdieping een zaal geheel geschikt voor de veiling. Die zaal kreeg een eigen toegang via een trap, die te bereiken was door een poort in de Herenstraat. Dit was een heel gedoe, alles naar boven dragen en na het veilen alles weer naar beneden en dan
nog 400 m van en naar de Haven (nu dus Havenplein), want het belangrijkste transportmiddel in die tijd was, zoals eerder gemeld, de schuit.

De veiling
In 1900 besloot men een eigen nieuw gebouw aan de Haven te realiseren. Het veilingbestuur kocht een huis met een stuk grond waar een grote loods werd gebouwd onder leiding van meester timmerman Willem Dessing Pzn. Al spoedig na de ingebruikname bleek de inrichting niet te voldoen. De lijnen van de aan- en afvoer waren verbeterd, maar de situering van het gebouw was een vergissing. Er was te weinig ruimte rondom het gebouw en maar één smalle toegang, die als in- én uitgang fungeerde. Vanaf 1900 begon de omzet van de veiling enorm te groeien en er was in dit nieuwe gebouw niet genoeg plek om alle producten te kunnen tonen. Al in 1907 werd er een commissie benoemd die opdracht kreeg om een oplossing te bedenken. De commissie kwam al snel tot de conclusie dat de enige oplossing was nieuwbouw aan de westzijde van het dorp bij vaarwater en aan het WSM-spoor. Dit advies werd in eerste instantie door de ledenvergadering verworpen omdat men het te duur vond. De situatie aan de Haven bleek echter onhoudbaar en daarom werd na enkele jaren besloten aan het Zuideinde een nieuwe veiling te bouwen. In juni 1909 werd het door Adriaan Dessing ontworpen gebouw in gebruik genomen en hiermee verdween ook een deel van de drukte uit het centrum van Naaldwijk. De oude veiling werd brandweerkazerne en uiteindelijk in 1982 pas gesloopt.

Gemeentewerkplaats
Niet ver van die veiling stond op de kop van de haven een wit gebouw. In dit witte ‘Gebouw op de vaart’ werd in 1852 de waag ondergebracht, die tot die tijd in het oude Raadhuis hing, direct achter de houten deur grenzend aan het Wilhelminaplein. Oorspronkelijk was het een gemeentemagazijn voor gereedschappen en materialen, bovendien opslagplaats voor het opgehaalde vuilnis, puin en as
uit de haarden waarmee o.a. de huizen werden verwarmd. In 1867 werd er een verdieping op gebouwd, voor de inrichting van een ziekenzaal voor de verpleging en verzorging van personen in verband met de heersende cholera. Ook werd ruimte verhuurd voor vergaderingen en andere verenigingsbezigheden. Toen de ziekenzaal naar de Dijkweg in 1896 verhuisde, heeft tot 1904 de Rijkstuinbouwwinterschool zijn intrek hier gehad. In 1906 werd het weer ziekenzaal. Het kan dan in de laatste 10 jaar van haar bestaan, dat de naaischool haar onderkomen hier nog had gevonden. In 1921 heeft men het witte gebouw gesloopt.

Het bedrijf Nowee
Een derde bedrijf dat zich hier aan de haven vestigde was bouw- en metselbedrijf Nowee. Karel Nowee 1836-1904 geboren te Wateringen startte in 1867 dit bedrijf aan de Havenstraat. Hij was gehuwd met Judina Johanna Verhagen en zij woonden praktisch op het bedrijf. Zijn zoon Willem Karel Nowee 1870-1940 gehuwd met Lena Hoogkamer, bouwde de opvallende rij van vier woningen aan de toenmalige Haven. De rij werd in fases gebouwd, de bouw van de twee linker woningen werd in 1903 gestart en in 1904 opgeleverd. In Wassenaar had Willem Karel op dat moment een sloop uit te voeren. Hij had daar goeie contacten en kon verschillende afkomende materialen in zijn eigen nieuwbouw hergebruiken. Een duurzame manier van bouwen kwam hier al naar voren. De woningen zijn nog fraai gedetailleerd, met name het metselwerk en de dakkapellen. ‘Boven de entree hang het bord ‘Noach bouwde de ark groot en sterk Nowee anno 1867 voor al uw metselwerk’ Om de woningen te kunnen bereiken en de schuiten doorgang te verlenen was een boogbrug nodig. Ook voor het bouwbedrijf was een ligging aan het water in die tijd nog van belang. In 1926 werd de haven gedempt en de brug verwijderd. De wereld was inmiddels ook veranderd, auto’s, bussen en vrachtwagens namen geleidelijk het vervoer over. Nadat ook een enkel pakhuis naast de twee gebouwde woningen werd gesloopt, ontstond er ruimte voor de rechter twee woningen. Deze werden in 1928 gebouwd en waren gescheiden door een overbouwde poort. De woningen dragen de opvallende namen Leny en Willy. Dit waren de namen van de tweelingdochters geboren op 3 juni 1911 van Lena en Willem Karel. Hun zonen Karel en Aad Nowee hadden de wind niet geheel mee en konden het bedrijf niet echt uitbouwen. Karels zoon, Willem Karel (Will) Nowee 1931-1997 gehuwd met Lenie van der Kruk heeft wat langer getwijfeld of hij het bedrijf toen wel wilde overnemen. Als eerste job ging hij als leerling bakker werken bij een broer van z’n moeder in Frederiksoord in Drenthe. Uiteindelijk koos hij toch voor zelfstandig bouwer en heeft veel burgerwerken kunnen realiseren. Will was een zeer gerespecteerde bouwer in Naaldwijk, niet alleen onder zijn eigen klantenkring maar ook onder de collega bouwers.

Bouwbedrijf beëindigd, maar de bouw niet
Toen Wil ziek werd, kwamen de zonen Willem Karel en Herman voor hetzelfde moeilijke punt te staan, hebben wij ambities om als zelfstandige bouwers verder te gaan met het bouwbedrijf? Zij besloten in goed overleg het bouwbedrijf te beëindigen en elders hun bouwkundige aspiraties te zoeken. En zo kwam er een einde aan 130 jaar bouwbedrijf Nowee. Waarbij de woningen aan de vroegere haven ons aan Nowee zullen blijven herinneren. Lenie en haar zonen Willen Karel en Herman Nowee bewonen met hun gezinnen nog steeds drie van de vier woningen. Herman en zijn gezin hebben de rechter woning naar het ontwerp van Het Architectenbureau uit Naaldwijk op een wel heel bijzondere manier laten uitbreiden. In een volledig strakke glazen uitbreiding, waarbij ook de constructie en daarmee waren zij zelfs als eersten in Europa, uit gelaagd glas werd samengesteld. Hierdoor is een leefruimte ontstaan met een uniek uitzicht op de Oude Kerk van Naaldwijk. Deze woonkamer is als een schiereilandje in de achtertuin gerealiseerd. Een lange doorloop van glas verbind het oude met het nieuwe. 80 jaar na de bouw van deze tweelingwoning Willy, is er een gaaf en duidelijk onderscheidenlijk element aan de woningen toegevoegd.

Wilt u reageren op dit artikel of bent u bezitter of bewoner van een monument? Mail dan naar pamvdvalk@gmail.com. Deze rubriek kwam tot stand in samenwerking met de Monumentencommissie van gemeente Westland. Bronnen: Historisch Archief Westland ‘De Straat van toen’, gesprek met de familie Nowee en Internet.