Econoom Jaap van Duijn:’Westland extra kwetsbaar door monocultuur en export’

door Fred Louter

Voor de in Naaldwijk geboren Van Duijn is dit, naast een onzekere tijd, ook een periode waar hij vakmatig met heel veel interesse naar kijkt. Hij maakt een moment mee waarop ook honderd jaar later nog bij stil zal worden gestaan, zo weet hij zeker. “Deze periode zal echt de geschiedenisboeken ingaan als een moment van verandering”, zo zegt hij. “Dit hebben we nog nooit meegemaakt. Dat maakt het meteen ook lastig voor overheden om adequaat op de gebeurtenissen te reageren, want we hebben geen vergelijkbare geschiedenis om op terug te vallen. De situatie wordt nu verergerd door het idiote beleid van centrale banken in de afgelopen jaren.

Fase 1

Die centrale banken staan nu met lege handen. “Na de financiële crisis in 2008 hoopte ik dat we iets geleerd hadden. Dat is echter niet gebeurd. Door de rente kunstmatig laag te houden en door voor honderden miljarden aan leningen op te kopen, hebben de centrale banken het financiële stelsel totaal ontwricht. Wel rente verlagen als het slecht ging, maar die niet verhogen als het weer goed ging: dat betekent dat landen en bedrijven massaal goedkoop geld konden en ook gingen lenen. Italië hoefde niet te hervormen, want het betaalde toch nauwelijks rente over zijn schulden. Nu zit het met de gebakken peren. We gaan nu een crisis in met een wereldwijde schuldenlast die op recordhoogte staat. In 2008 hadden we een schuldencrisis, maar in 2020 zijn de schulden nog veel hoger, dankzij het beleid van de centrale banken, die alleen maar lucht in de economieën hebben geblazen. Die schulden zullen zeker niet allemaal afbetaald worden.”

Covid-19 is volgens Van Duijn weliswaar de aanleiding, maar niet de echte de oorzaak van de crisis waar we nu in zijn beland. “Covid-19 legt de fundamentele zwakheden in de wereldeconomie bloot, net zoals de olieprijsstijging in 1973 dat deed. We zitten nu in fase 1 van een periode van neergang, dus echt pas in het begin. Fase 2 en 3 zullen zich de komende paar jaren gaan aandienen. Wat we zullen gaan zien? Bedrijven die omvallen met onder meer grote werkloosheid tot gevolg, aandelenkoersen die verder zullen dalen. Zie de vorige grote omslagen. Toen gebeurde hetzelfde.”

Mono-culturen

Specifiek inzoomend op Westland ziet Van Duijn ook dáár de kwetsbaarheid van het huidige economische verdienmodel: “Ik ben tuinderszoon. Mijn vader had vroeger altijd meerdere teelten. Hij was niet afhankelijk van één product. Dat maakte hem minder kwetsbaar voor de grilligheden van de markt. Vandaag de dag zie je in Westland vooral monoculturen. Dus 100% paprika’s of 100% phalaenopsis. Dat maakt je als kweker kwetsbaar. Het is hetzelfde als een belegger die 100% van zijn vermogen in Koninklijke Olie stopt en dan ziet dat de olieprijs instort. Tel daarbij op dat Westland bijna geheel aangewezen is op export. Dus als dan de grenzen worden gesloten, wat in het verleden ook nogal eens gebeurde, en dus ook nu weer - dan kom je al snel in de problemen. Dat raakt dan meteen de andere sectoren in de keten, zoals de transportsector. Westlandse bedrijven zouden zich in de toekomst meer moeten gaan richten op productielocaties in andere landen. Dus dichter bij de afnemer telen. Dan ben je minder kwetsbaar. Het model waarbij een beperkt aantal gespecialiseerde aanbieders internationale markten bedienen, is een model dat heel veel vervoer vraagt. Er is nu al een beweging op gang gekomen waarbij productie weer naar eigen land wordt teruggehaald. Amerika deed dat al vóór Trump. In ons land zie je nu dat streekproducten weer in zijn. De schaal wordt kleiner.”

Overproductie

Van Duijn noemt deze op meerdere vlakken zeer impactvolle crisis tevens een tijd voor bezinning. Zeker in sommige sectoren is het verdienmodel niet meer vol te houden. Als voorbeeld noemt hij de vliegsector. “De luchtvaart is in vergelijking met auto- of treinvervoer een zwaar gesubsidieerde sector. Ze is ontheven van zo ongeveer alle heffingen die andere bedrijven en consumenten wel betalen. Desondanks vallen de luchtvaartmaatschappijen bij het minste of geringste om en moeten ze door de belastingbetaler worden gered. Ook de landbouwsector heeft een niet houdbaar verdienmodel. In het systeem van steeds verdere schaalvergroting, met alle maatschappelijke gevolgen van dien, zit permanente overproductie ingebakken. Het probleem is niet dat er te wéinig voedsel wordt geproduceerd, maar te véél. Al sinds de jaren tachtig van de 19e eeuw is er sprake van overproductie. Dat is de echte reden waarom prijzen zo laag zijn en een boer nauwelijks een fatsoenlijke boterham kan verdienen. Er wordt gewoon te veel geproduceerd. De landbouw kan niet zonder marktordening.”

Tandje minder

Van Duijn wijst er tot slot nog op dat we in deze tijd eigenlijk onze handen dicht mogen knijpen dat we in Nederland wonen. “We hebben het hier heel goed. We leven in een fatsoenlijk en goed geordend land. Onze leiders zijn niet corrupt. Geen incompetente narcisten, zoals Donald Trump, die onder de eigen bevolking alleen maar haat en verdeeldheid zaait. Ook geen totale lockdown zoals in de zuidelijke landen, met hoge boetes voor wie zich op straat vertoont. Wij zijn rijk, heel rijk in vergelijking met landen als Brazilië of India. Bij ons mag het daarom best een tandje minder. Drie keer per jaar op vliegvakantie is nergens voor nodig. Ik hoop dat we van deze crisis echt iets gaan leren en dat we ons leven anders in gaan richten.”

Boek over Westland

Jaap van Duijn heeft als econoom een tiental boeken geschreven. Maar de afgelopen vier jaren heeft hij, tussen alle andere activiteiten door, besteed aan het schrijven van de Geschiedenis van het Westland. “Het wordt een prachtig uitgevoerd boek, met honderden illustraties, dat de hele geschiedenis van de streek beschrijft, van de prehistorie tot nu. De uitgever en ik mikken op publicatie rond november van dit jaar. Er is wel veel over het Westland geschreven, maar altijd over bepaalde aspecten, bepaalde perioden, of bepaalde plaatsen. Een boek waarin álles bijeen wordt gebracht, is nooit eerder verschenen. Ik vond het heel leuk werk om te doen en heb veel over mijn geboortestreek geleerd.”