Adriaan Dessing ontwierp beeldbepalende moNUmenten in Westland

door Piet van der Valk

Normaliter gaat het in deze reeks over de moNumenten, maar dit maal gaat het over één van de meest beeldbepalende architecten die het Westland heeft gekend. Vanuit de redactie van het jaarverslag van het Genootschap Oud-Westland, kwam het verzoek over architectuur te schrijven. Mijn keuze viel op Adriaan Dessing. De familie telt zeven architecten, waarvan nog drie leven en het vak uitoefenen. Maar ook de bekende Floortje Dessing heeft deze Westlandse wortels.

De afkomst
De Lutherse migrantenfamilie Dessin kwam uit het Duitse Osnabrück. Pieter Dessin(g), geboren 1816 in Monster, is de Nederlandse stamvader. Door zijn huwelijk is hij tot de katholieke kerk overgegaan. Pieter was gehuwd met Gerarda ’t Hoen, zij kregen tien kinderen. Gedurende z’n werkzame leven was hij timmerman/aannemer aan de Langestraat (nu Herenstraat) nr. 41 – 43 te Naaldwijk. In 1878 overleed Pieter op 62-jarige leeftijd. Zoon Willem, geboren 1848 te Naaldwijk, nam het bouwbedrijf over en vormt de Naaldwijkse tak. Willem verliest zijn eerste vrouw Wilhelmina van der Ende en vier van de vijf kinderen. Willem hertrouwde op 19 aug 1882 met de zeven jaar jongere en inmiddels zwangere Johanna de Vreede. Zij kregen elf kinderen, waarvan er zes jong stierven. De Dessings vormden hechte, katholieke gezinnen met grote kinderscharen. Zij hadden een nauwe band met de Adrianusparochie en het katholieke leven in Naaldwijk en dat legde hen geen windeieren. Adrianus Gerardus Wilhelmus, geboren 23 november 1882 is de oudste zoon van Willem en Johanna en bewoonde later de ouderlijke woning aan de Herenstraat te Naaldwijk. Adrianus huwde Hillegonda Alida Kester 1885, zij kregen daar negen kinderen, Adrianus overleed op 25 september 1948. Zijn oudste zoon Wim zou hem later als architect opvolgen en het bureau overnemen. Pas na de dood van Hillegonda in 1960 werd de woning met achterliggende werkplaats verkocht.

Architect A.G.W. Adriaan Dessing
Wanneer Adriaan zijn vader Willem Dessing als aannemer opvolgde is niet precies bekend. Willem was de vier jaar jongere broer van Chris en die vormde de Goudse tak van de familie. Willem ontwikkelde zich tot meestertimmerman, maar verrichtte ook tekenwerk. Zo maakte hij in 1876 een tekening voor de woning en wagenhuis aan Lange Broekweg 2 te Naaldwijk. Dit soort werk zal Adriaan zeker geïnspireerd hebben deze vakrichting te kiezen. Adrianus volgde op 18 april 1910, dhr. W. van der Molen Kuipers als gemeentearchitect van Naaldwijk op en vervulde deze functie tot eind 1927. In 1915 maakte Adriaan een ontwerp voor de latere Bernadetteschool aan de Dijkweg. Deze school werd die in fases gebouwd. “Bouwkundige Adrianus Dessing”, stond op de tekening te lezen. Op die tekening is aan de rechterzijde van de voorgevel nog een stukje van de voormalige laagbouw te zien. Van de opleiding van Adriaan weten we niet zo veel. Wel is duidelijk dat er goed contact was tussen Adriaan en z’n oom Chris en later diens zoon Koos in Gouda.

Zijn stijl en materiaalkeuzes
De stijl waarin Adriaan zijn ontwerpen maakte is het best te omschrijven als de Amsterdamse school. Dit was een stroming in de architectuur die in het begin van de 20^ste eeuw populair werd. Michel de Klerk, Piet Kramer en Joan van der Mey zijn bekende namen uit deze tijd. De gebouwen kenmerkten zich door de vaak plastische gevels met versieringen in baksteen met accenten in onder andere natuursteen. Maar ook traditionele materialen als dakpannen, riet en hout werden veel toegepast. Zij maakten prachtige werken in Amsterdam voor instituten met veel geld, maar ook voor enkele woningbouwverenigingen. Het was namelijk de tijd waarin aandacht voor de arbeiderswoningen ontstond. Mede onder invloed van deze stroming is de Woningwet tot stand gekomen. Voorbeelden van deze stroming zijn het Stedelijk Museum en het Scheepvaartmuseum in Amsterdam en de Bijenkorf in Den Haag. Het Schip in Amsterdam is een voorbeeld van een woningbouwproject dat volgens de Amsterdamse school is opgezet. Adriaan Dessing was geen lid van de Bond van Nederlandse Architecten (BNA). Ook in het Nederlands Architectuurinstituut (NAI) is niets van hem bekend. Adriaan Dessing voerde in zijn rol als architect en gemeente-architect, evenals zijn pa en opa, ook werken uit als aannemer. Deze combinatie zou tegenwoordig ondenkbaar zijn. Onder druk van de BNA trachtte men vanaf 1910 naar een keuze voor de beroepsgroep te komen. Men koos voor het vak als aannemer/bouwer of men beperkte zich tot het ontwerpen ervan. Zoals reeds aangegeven Adriaan was geen lid van de BNA en bleef in de combinatie van architect en aannemer werken. De door Adriaan Dessing ontworpen gebouwen zijn aan de buitenzijde opgetrokken uit metselstenen.

Spouwmuur
Tot ca 1930 werden de buitenmuren, van de woningen die hij ontwierp, veelal in steens metselwerk uitgevoerd en na die tijd praktisch alleen nog als een spouwmuur. Men besloot hiertoe omdat heel vaak de steens muren vochtdoorslag gaven en bij spouwmuren was daar nauwelijks sprake van. Het gekozen metselverband van de bakstenen was Kruisverband, voor het steens metselwerk en Noorsverband of kettingverband voor de spouwmuren. Hieraan herkent men dus ook in een oogopslag hoe de muur is opgebouwd. Het Kruisverband in een steens muur ontstaat wanneer men om en om een laag koppen en een laag strekken verwerkt. De strekken laag verspringt dan per 2 lagen een kop. Het Noorsverband in een spouwmuur, komt neer op twee strekken en een kop, waarbij de kop per laag een en ’n kwart strek verspringt, zodat het kettingbeeld ontstaat. Een strek is een steen in de lengte en een kop een steen in de breedte. Boven de kozijnen werden rollagen gemetseld. Een rollaag is een rij stenen op z’n kant. Deze werden ook boven de plintstenen verwerkt, die beiden vaak in een wat donkerder kleur werden gekozen. De binnen- en buitenkozijnen werden in fraai geprofileerd hout uitgevoerd. Glas in lood zien we veel in de bovenramen van de begane grond en in de binnendeuren toegepast. Aan het voordeurkozijn werd veel aandacht besteed. In veel gevallen was er een ronde bovenkant van de deur, die zich doorzette in een platte rollaag, al of niet verdiept en soms ook in afwijkende kleur steen. Het dak werd veelal belegd met vlakke dakpannen type de tuile du nord in geglazuurde uitvoering, rond 1928 in de roodbruine kleur en later in de zwarte kleur.

Het slot
Adriaan stierf op 66 jarige leeftijd. Hij was een levensgenieter, hield van een goed glas wijn en kerkorgelmuziek. Hij speelde zelf ook op het kerkorgel en na afloop van de kerkdienst bleef de kerk vaak half gevuld, wanneer Adriaan enkele orgelstukken ten gehore bracht in de Adrianuskerk te Naaldwijk. Hij was ook medeoprichter van de harmonie Adrianus van Naaldwijk. Ieder lid van het gezin bespeelde een instrument. Er zou zelfs sprake zijn geweest van een klein huisorkestje. Ook voor Adriaans zoon Wim die het bureau voortzette, brak na oliecrisis van 1973 een periode aan dat er minder werk binnenkwam. Het bureau werd rond deze tijd gestopt, zonder overdracht aan een ander. Zijn kinderen hebben na zijn overlijden het archief, dat nog bestond uit tekeningen en bijbehorende stukken van de werken van Adriaan en Wim, aangeboden aan de gemeente Naaldwijk. Deze weigerde echter de stukken te ontvangen, waarna men helaas moest besluiten het te laten afvoeren naar een vernietigingsbedrijf. Maar uit de Westlandse tak is toch nog een telg als architect actief. dat is Robert Dessing, geboren in 1981, werkt als architect bij architectenbureau van Manen in Noordwijk aan Zee. Woont u in een door Adriaan Dessing ontworpen woning, laat het ons weten svp.

Lijst van werken die door Adriaan Dessing werden ontworpen, zover bekend.

Herenstraat 51-53 Naaldwijk winkel en bovenwoning voor de heer P. Kuivenhoven in 1907.
Verbouwing lagere school en nieuwbouw van een lerarenwoning aan de Maasdijk 1914.
Herenstraat te Naaldwijk nieuwe voorgevel voor eigen pand 1914.
Bernadetteschool Dijkweg Naaldwijk 1915.
Landhuis Nieuwe weg 41 te Naaldwijk 1920.
Veiling Naaldwijk eerst aan het Zuideind en 17 jaar later aan de ’s-Gravenzandseweg 1926.
Woning met rieten kap aan de Galgeweg 10 te Naaldwijk gebouwd in 1928.
Dijkweg 147 en 153 twee woningen ca 1928.
Kijckerweg 105 de Lier ca 1928.
Heulweg te Kwintsheul woning voor dhr. Ph. Van Steekelenburg 1928.
Oosteinde 110 Wateringen woning voor dhr. Johannes Jacobus Strik 1928.
Vier woningen aan de Monsterseweg 79, 81, 83 en 85 te ‘s-Gravenzande ca 1929.
Woning aan de Geestweg 32 te Naaldwijk ca 1930.
De woning Bosch en Duin aan de Haagweg 137 te Monster ca 1930.
Het R.K. verenigingsgebouw ‘Fata Morgana’ aan de Choorstraat 99 te Monster 1931.
Slagerij met bovenwoning voor dhr. Nicolaas van Leeuwen Rembrandtstraat te Naaldwijk.
Woning Mariëndijk 10 te Honselersdijk voor de familie L.F. Toussaint 1931.
96 woningen in de wijk Kruisbroek te Naaldwijk voor de Katholieke woningbouwvereniging st. Jozef.
Landhuis aan de Wateringsweg 17a te Poeldijk voor de heer J. Kester 1932.
Tuinderswoning aan de Noordweg 49 Wateringen voor dhr. Hendricus Zwinkels 1932.
Twee onder één kapwoning aan de Dijkweg 117 en 119 te Naaldwijk.
Oosteinde 108 Wateringen woning voor dhr. J.H. Strik 1933.
Lange Broekweg 11 te Naaldwijk woning voor Johannes Groenewegen en Johanna Arkesteijn 1933

Wilt u reageren op dit artikel, omdat u een aanvulling heeft of omdat u bezitter of bewoner bent van een monument en u wilt uw verhaal doen in ‘De Westlander en zijn moNUment’ mail dan naar pamvdvalk@gmail.com. Deze rubriek kwam tot stand in samenwerking met de monumentencommissie van de gemeente Westland. Bronnen: internet en huidige eigenaren van de besproken panden. Gerard Beijer van het Historisch Archief Naaldwijk en familie Dessing.